Verslag "Goede praktijken in ergonomie 2015"
De studiedag “Goede praktijken in ergonomie” zorgde met meer dan zestig deelnemers voor een geslaagd begin van 2015. Boeiende uiteenzettingen en een interactief publiek maakten de studiedag de moeite waard, met dank aan de locatie van de Vlaamse Overheid. De presentaties en samenvatting kan u hieronder terugvinden.
Ergonomie in functie van Duurzame Inzetbaarheid
Jean-Marie Mus, Vovo Car Gent
Herontwerp van de afdeling geriatrie
Michiel Dierickx, GZA Antwerpen
Sitting and low back pain: unravelling the myths...
(Wim Dankaerts, KULeuven)
Telewerken: hoe doet u dat?
Roeland Motmans, Colruyt Group
Ergonomie in functie van Duurzame Inzetbaarheid
Jean-Marie Mus, Volvo Car Gent
Langer werken is een realiteit. Van alle bedienden bij Volvo Car te Gent is reeds meer dan de helft ouder dan 45 jaar. Bij de arbeiders is dit 35%, die het predikaat van “oudere” werknemer krijgen. Toch is het een doelstelling om productiviteit en gezondheid hand in hand te laten gaan en zo alle medewerkers fysiek en mentaal fit aan het werk te houden.
Daarvoor werden vijf pilots opgezet met aandacht voor ergonomie en gezondheid. Alle werkposten worden gescreend op ergonomische risico’s aan de hand van Ergorav. Deze inventariseert ongunstige werkhouding voor rug, schouders, polsen, enz... en beoordeelt de tilbelasting aan de hand van de KIM methode. De fysieke belasting wordt per lichaamsregio gevisualiseerd op een lichaamsdiagram. Dat zal later als basis dienen om jobrotatiesystemen uit te denken.
Waar nodig worden aanpassingen uitgevoerd. Zetels worden ingezet met behulp van een takel, idem voor deuren, koffers en motorkap. Gewichten worden aangeduid met een markering “licht”, “zwaar”, “gemiddeld”, wat de operator kan helpen om de juiste hoogte van stockage uit te kiezen. De zware voorwerpen dienen zoveel mogelijk op heuphoogte te komen.
Sluitstuk van het project zijn specifieke face to face opleidingen om de werknemers bewust te maken van de risico’s en hun werkgedrag. In de uitrol van het project zou deze taak door de aanspreekpunten veiligheid opgenomen worden. Het doel van dit stappenplan is om te komen tot meer zelfbewustzijn. Dit is noodzakelijk om tot een duurzame ergonomie te komen. Bijkomende succesfactoren zijn een verhoogde betrokkenheid van engineering en de steun van het management. Opleiding van de ingenieurs over de ergonomische ontwerprichtlijnen bleek een must.
Herontwerp van de afdeling geriatrie
Michiel Dierickx, Sint-Vincentiusziekenhuis Antwerpen
De nieuwbouw van de afdeling geriatie werd gestart met een blik op de toekomst. Alle opties lagen open en op vlak van ergonomie kon verder gekeken worden dan de “stalen verpleegster”. Het idee van plafondliften op elke patiëntenkamer kreeg meer concreet vorm na een eerste inschatting van de prijs. Binnen het gehele budget van een nieuwbouw viel deze wel mee, zodat de directie snel akkoord ging. Tijdens deze brainstorm kwamen nog andere praktische zaken naar voor. De verlichting op de gangen werd bvb asymmetrisch opgehangen. Om een uniforme lichtverdeling te bekomen zou een centrale opstelling logisch lijken, maar patiënten in bed worden op deze manier telkens verblind wanneer ze getransporteerd worden. De opbergplaats van de motor werd in de badkamer geplaatst. Daar stoort deze niemand en zo hoeft deze ook niet telkens opgehangen te worden met een soort stok.
De plafondlift heeft een aantal voordelen. Het verplaatsen van de patiënt kan door één collega gebeuren. Dit bespaart tijd, een belangrijk argument met de toenemende werkdruk en de stijgende leeftijd van de verpleegkundigen. De efficiëntie uit zich ook op vlak van benodigde ruimte en krachtinspanning. Voor de zorgvrager/patiënt is de beleving meer rustgevend omdat de verzorgende steeds nabij is. In plaats van een tillift te besturen, kan de verpleegkundige nu mee de patiënt begeleiden. Dat geeft een veilig gevoel.
Overal omschakelen naar plafondliften in bestaande gebouwen is echter niet evident. De draagkracht van het plafond moet immers sterk genoeg zijn om de lift te dragen. Dat is niet altijd het geval. Om de lift in de kamer en badkamer te kunnen gebruiken, dienen vaak deuren aangepast te worden. In de nieuwbouw is dit één grote schuifdeur die ook meteen duidelijk maakt wanneer men op de badkamer zit.
Na een klein jaar gebruik van de plafondlift zijn de ervaringen heel positief. De verzorgenden zijn zeker tevreden en voor de zorgvrager is het aangenaam. Doordat de plafondlift gemakkelijk is, wordt ze ook veel gebruikt. Minder belastend en efficiënt, een mooi voorbeeld van ergonomie.
Sitting and low back pain: unravelling the myths and taking facts into practice.
Wim Dankaerts, KULeuven, PVMT, Pain-Ed
Deze geanimeerde uiteenzetting maakte duidelijk waarom onderzoek niet altijd een positief effect van ergonomische interventies bij het zitten kan terugvinden en waarom een individuele aanpak aangewezen is. Elke rug is immers anders...
Wat is de meest belastende activiteit voor patiënten met lage rugpijn? Zitten... Toch vindt de wetenschappelijke literatuur geen bewijs dat zitten op het werk het risico op lage rugpijn verhoogt vergeleken met diverse andere houdingen. Het is weinig waarschijnlijk dat beroepsmatig zitten een onafhankelijke oorzaak van lage rugpijn is. Aanpassingen aan de zithouding blijken ineffectief om musculoskeletale aandoeningen aan te pakken. Wetenschappelijk bevindingen... Toch moeten we niet meteen stoppen met ergonomie, een uitleg.
Mensen vragen om “recht” te gaan zitten werkt niet. Iedereen heeft een verschillende vorm van de rug: eerder bol, eerder hol en ergens tussenin. Mensen die zitten met een bolle rug worden aangeduid met een flexiepatroon. In een casus wordt aan dit type patiënt gevraagd om recht te gaan zitten, wat hij doet door een holle kromming in de rug te maken. Hij doet dit echter thoracaal, waardoor lumbaal dezelfde bolle houding blijft. Hoewel de patiënt in zijn beleving recht zit, blijft de belasting op de lage rug hetzelfde. Een gelijkaardige casus voor iemand met een holle rug of extensiepatroon. Deze slaagt er niet in om de holle rug te ontspannen, ook niet als ze rechtstaan (wat als referentie van natuurlijke houding kan dienen). Een individuele aanpak voor mensen (met klachten) is dus aangewezen. Een standaardadvies van “recht zitten” is niet altijd de oplossing.
Waarom is zitten op het werk niet gerelateerd aan rugpijn? Rugpijn is steeds multifactorieel: anatomisch, genetisch, sociaal, psychologisch, fysiek,... Wanneer een ergonomische interventie zich enkel richt op het fysieke, is de kans groot dat dit slechts effectief is voor een bepaald type patiënten (terwijl het voor de rest niet effectief is). Chronische lage rugpijn heeft bvb steeds een psychosociale component.
Zitten en spieractiviteit? Wanneer men mooi rechtop zit, dan zal de diepe rugspier (m. Multifidus) aan de lage rug een hogere spieractiviteit vertonen dan wanneer men doorgezakt zit. Dit is logisch, de zithouding bepaalt de spierwerking. Wanneer men een persoon zonder klachten vraagt om van rechtop zitten naar doorgezakt zitten te evolueren, dan verandert de spieractiviteit ergens in het midden van de beweging. Mensen met rugpijn die in een flexiepatroon zitten, zullen lumbaal een lage spieractiviteit vertonen, ze zitten doorgezakt. Ruglijders met een extensiepatroon daarentegen zullen lumbaal een hoge spieractiviteit vertonen, omdat ze de holle kromming niet kunnen ontspannen. Wanneer men dan echter de gezonde proefperonen vergelijkt met de gehele groep mensen met rugklachten, dan vindt men geen verschil. De ene (flexiepatroon) compenseert de andere (extensiepatroon). Gaat men echter een subclassificatie maken van deze ruglijders, dan ziet men wel duidelijke verschillen. Dit pleit voor een meer individuele aanpak waarbij men ook het eindstandig zitten bekijkt of het onvermogen om de holle kromming te veranderen. Dit verklaart dus waarom onderzoek geen effect van ergonomische interventies kan vinden. One size fits all gaat hier niet op.
Om dit aan te tonen werd een onderzoek uitgevoerd waarbij ruglijders met een flexiepatroon op een klassieke bureaustoel en op een zadelstoel (met grote open heuphoek) moesten gaan zitten. Het discomfort na één uur zitten was duidelijk beter op de zadelstoel. De open heuphoek lokt meer lumbale lordose uit, wat voor deze groep rugpatiënten de gewenste oplossing is. Dezelfde studie werd herhaald met ruglijders met een extensiepatroon. Bij deze groep scoorde de klassieke bureaustoel beter. Een rugleuning had ook niet zoveel invloed. Deze dient om de rugspieren te laten rusten, maar vaak slagen deze mensen er niet in om de spieren laag lumbaal te ontspannen.
Besluit is de ergonomische interventies zouden gekoppeld moeten worden aan de individuele rug van de patiënt, eerder dan voor iedereen eenzelfde algemene aanbeveling te doen.
Telewerken: hoe doet u dat?
Roeland Motmans, voorzitter BES (nl), Colruyt Group
In deze interactieve sessie werd gepeild naar hoe vaak telewerken voorkomt onder de deelnemers. Het concept van niet op de bedrijfslocatie te werken, leek bij het publiek goed ingeburgerd. Thuiswerken ligt uiteraard voor de hand, maar ook satelietkantoren en werken bij de klanten (mobiele telewerker) waren van toepassing. De frequentie liep sterk uiteen. Bij de meesten is dit op occasionele basis (zoals het uitkomt), maar bij anderen is dat systematisch één dag per week of zelfs thuis als standplaats. Voorzieningen van ergomisch materiaal bleek een bekommernis van de werknemer zelf: de ene een keukenstoel, de andere een dynamische bureaustoel. Werkgevers komen hier niet in tussen, wel bij sommigen op vlak van ICT infrastructuur.
Telewerken van thuis uit op systematische basis is bij CAO geregeld in de privésector en bij KB voor personeel van de federale overheid (ook occasioneel). Er dient dan een bijlage aan de arbeidsovereenkomst gevoegd te worden, waarbij dit officieel wordt. De eisen van de werkplek thuis, zijn dan hetzelfde als op een kantoor. Toch was er niemand in de zaal bij wie er een addendum werd opgemaakt. Dat betekent ook geen controle op de werkomstandigheden thuis of tussenkomst in de kosten. Ondanks van thuis uit werken meer en meer ingeburgerd geraakt, heeft ergonomie of welzijn in het algemeen nog een weg af te leggen...
Verslag: Roeland Motmans